كارآفريني ديجيتال حوزه اي از كارآفريني است كه در آن از ابزارهاي جديد تكنولوژيك نظير اينترنت و ICT براي كسب و كار استفاده مي شود. كارآفرين ديجيتال نيز كسي است كه از همين ابزارها براي ايجاد فرصت هاي تجاري، مبادله اطلاعات و همكاري با مشتري و شركاء استفاده مي كند. به سبب گسترش روزافزون استفاده از اينترنت و ديگر ابزارهاي تكنولوژي اطلاعات و ارتباطات، كارآفريني با بهره گيري از اين ابزارها رو به رشد است. كارشناسان با توجه به روندهاي كنوني پيش بيني مي كنند طي چهار دهه آينده يعني تا سال 2045، سه درصد اشتغال در جهان در بخش كشاورزي، چهار درصد در بخش صنعت و 93 درصد در بخش خدمات خواهد بود. كارآفريني ديجيتال جزو بخش خدمات محسوب مي شود و بدون ترديد طي چند دهه آينده نقش اين نوع فعاليت هاي اقتصادي در توليد ناخالص داخلي كشورها بسيار بالا خواهدبود.
الگوهاي تجارت ديجيتال
1- واسطه گري: در اين الگو يك شركت خريدار و فروشنده را گردهم مي آورند و انجام مبادله را تسهيل مي كند. اين الگو خود به سه زير مجموعه يعني B2B يا شركت با شركت، B2C يا شركت با مشتري و C2C يا مشتري با مشتري تقسيم مي شود.
2- تبليغات: در اين نوع كارآفريني ديجيتال، يك شركت بخشي از فضاي سايت خود را به آگهي دهنده مي فروشد و در مقابل مقداري پول دريافت مي كند. اشكال مختلف دريافت پول عبارت هستند از: پرداخت به ازاء هر كليك يا (CPC)، پرداخت به ازاء هر خريد CPI. شركت هايي نظير گوگل و ياهو در اين حوزه بسيار فعال هستند. آن ها حتي براي خريد بخشي از فضاي ديگر سايت هاي پربيننده به صاحبان آن سايت ها پول پرداخت مي كنند.
3- فروش اطلاعات: در اين الگو يك شركت به جمع آوري، پردازش و فروش اطلاعات در زمينه هاي مختلف از جمله مشتري ها، مصرف، شاخص هاي اقتصادي، رفتارهاي توليد و خريد جوامع مختلف، تحليل هاي اقتصادي و تجاري صنايع و بخش هاي گوناگون و ... به شركت هاي ديگر مي پردازد. شركت هاي استفاده كننده از اين اطلاعات عموما توليدكننده كالا يا خدماتي هستند و مايلند درباره بازار هدف خود و رفتار مشتري هاي بالقوه اطلاعات داشته باشند.
4- فروش كالا و خدمات: در اين شكل يك شركت كالا يا خدمات خود يا شركتي ديگر را درسايت خود براي فروش ارايه مي كند. اين شركت هاي خرده فروش اينترنتي ممكن است داراي فروشگاه فيزيكي باشند يا به طور كامل فقط در اينترنت فعاليت كنند. همچنين كالاها و خدمات ممكن است همراه با قيمت مشخص باشند يا قيمت آن ها از طريق مناقصه تعيين شود.
فرصت هاي ديجيتال
دنياي ديجيتال امكان داشتن تيم هاي مجازي را در حالي كه هيچ جلسه اي در مكاني واقعي برگزار نمي شود، به وجود آورده است با استفاده از ابزارهاي تكنولوژي اطلاعات و ارتباطات مي توان جلسه اي بين افراد از نقاط مختلف جهان برگزار كرد. نكته جالب توجه براي كارآفرين ها اين است كه راه انداختن كسب و كارها در الگوهاي بالا به سرمايه اوليه اندكي نياز دارد زيرا هزينه خدمات به مشتري كم تر است، به فروشگاه يا مركزي براي فروش كالا يا خدمات نيازي نيست، مراحل دريافت مجوز فعاليت كم تر از كارآفريني هاي سنتي است، هزينه توزيع محصولات كم تر است و به راحتي مي توان انجام برخي كارها را به افراد يا شركت هاي ديگر سپرد. همچنين صاحبان كسب و كارهاي ديجيتال مي توانند با نظارت سريع بر قيمت ها، خدمات و كالاهاي خود را با قيمت هاي مناسب و سازگار با بازار تعيين كنند.
توزيع ديجيتال
در كسب و كار ديجيتال نيز شبيه كسب و كارهاي ديگر كالا و خدمات توليد و فروخته مي شود. اما در شكل ديجيتال توزيع با هزينه پايين و با اعلام سفارش خريدار در هر لحظه از شبانه روز بدون مراجعه مشتري به محلي خاص صورت مي گيرد.
همين ويژگي باعث مي شود نه تنها زمان ارايه خدمات بسيار طولاني تر باشد بلكه مشتري در حداقل زمان به اطلاعات كامل تمام كالاها و خدمات مورد نياز خود دست پيدا كند. صاحبان كسب و كارهاي ديجيتال با اعلام ميزان مطلوبيت هر كالا يا خدمت به شكل آمار فروش، مشتري را در انتخاب ياري مي رسانند.
بازار ديجيتال
بازارهاي ديجيتال از چند جهت با بازارهاي سنتي تفاوت دارند. در يك بازار ديجيتال قيمت ها به راحتي و به سرعت تغيير مي كنند كه اين امر به بالا رفتن كشش قيمت و پايين آمدن قيمت ها منجر مي شود. همچنين در اين بازارها يكي از نگراني هاي عمده كارآفرين ها يعني هزينه بالاي ورود به بازار از ميان مي رود. نكته بسيار مهم در مورد بازارهاي ديجيتال اين است كه در آن ها مشكل دسترسي نابرابر به اطلاعات قيمت و كالا وجود ندارد زيرا خريدارها و فروشندگان به شكلي يكسان از بازار اطلاعات كسب مي كنند. همين عامل به كاهش قيمت ها منجر مي شود و اجازه نمي دهد برخي شركت ها به اعمال انحصار بپردازند و قيمت ها را به دلخواه خود تعيين كنند.
محتواي ديجيتال
نوع محتواي بازار ديجيتالي با محتوا در بازارهاي سنتي و فيزيكي متفاوت است. در بازار ديجيتال محتوا به شكل خاص براي تامين نيازهاي مشخص مصرف كننده و مشتري تهيه و ارايه مي شود. امكان جست وجو در حداقل زمان در تعداد زيادي پايگاه اينترنتي اطلاعات كاملا مشخص و متنوعي در اختيار متقاضي قرار مي دهد. ويژگي ديگر محتواي ديجيتال، هزينه پايين توليد و انتشار آن است. همچنين به سبب گستردگي بي نظير مخاطبان امكان فروش در بازار ديجيتال به هيچ وجه با بازارهاي سنتي قابل مقايسه نيست.
در حال حاضر كشورهاي توسعه يافته با درك اهميت اين ابزار رو به گسترش و ظرفيت هاي بي شمار آن در توسعه كارآفريني و افزايش اشتغال، بودجه هايي معادل دو تا چهار درصد توليد ناخالص داخلي خود را صرف امور پژوهش و توسعه مي كنند. نتيجه اين توجه به كارآفريني ديجيتال، افزايش اشتغال، ايجاد تعادل اقتصادي در جامعه، رشد رقابت پذيري محصولات و كالاهاي و در نهايت توانايي شكل دهي به ساختارهاي كلان اقتصادي جهان است. اين در حالي است كه در كشورهاي در حال توسعه يا توسعه نيافته، از ظرفيت هاي موجود در فناوري هاي جديد ارتباطات و اطلاعات كم ترين استفاده مي شود.اكوسيستم تجارت ديجيتال در كشورهاي در حال توسعه يك كسب و كار شبيه يك انسان يا درخت به تنهايي قادر به ادامه حيات نيست. كسب و كارها نيز بايد در مجموعه هاي بزرگ تر يا اكوسيستم هاي اقتصادي به حيات خود ادامه دهند. كشاورزي نه تنها به وجود زمين بلكه زيرساخت هاي مختلف از جمله جاده، وسايل حمل و نقل و توزيع، ماشين آلات كشاورزي و... وابسته است. به طور خلاصه اين مجموعه از عوامل اكوسيستم تجارت كشاورزي را تشكيل مي دهد. به طور مشابه اكوسيستم هاي تجارت ديجيتال نيز به مجموعه اي از عوامل مكمل و حمايتي نياز دارند. اما در كشورهاي در حال توسعه انواع موانع و نيز فقدان عوامل مكمل و حمايتگر باعث رشد ناكافي كسب و كارهاي خصوصي به ويژه كارآفريني ديجيتال شده است. دراين كشورها دولت ها در ظاهر اقداماتي را آغاز كرده اند اما كارايي اقدامات ياد شده پايين است زيرا عناصر اوليه براي رشد بخش خصوصي مهيا نيست.
براي مثال دركشور غنا، دولت با حمايت تعدادي از شركت هاي خارجي شبكه اينترنت را راه اندازي كرده است اما امكانات اوليه استفاده از اين شبكه از جمله برق، اينترنت پهن باند، ابزارها و امكانات مالي براي مبادلات ديجيتال و تجارت الكترونيك به هيچ وجه آماده نيست بنابراين از ظرفيت اينترنت و سرمايه گذاري صورت گرفته براي آن به طوركامل استفاده نمي شود.
از سوي ديگر در برخي كشورهاي در حال توسعه دولت ها مقررات ضروري را براي انجام آسان تجارت و كسب و كار ديجيتال تدوين نكرده اند و اصولا استراتژي مشخصي براي تسهيل اين شاخه از كارآفريني ندارند. به همين دليل ورود به اين حوزه براي كارآفرين ها با ابهام هاي مختلف و ريسك بالا همراه است. نكته ديگر اين كه اقتصادهاي درحال توسعه داراي اكوسيستم اقتصادي خاص خود هستند كه اتفاقا بسيار جاافتاده و پر ريشه است. در آن دسته از كشور هاي در حال توسعه كه فاقد حاكميت مستحكم قانون هستند، كارآفرين هاي ديجيتال با محدوديت هاي قانوني متعدد رو به رو هستند. تعويق صدور مجوز فعاليت، مانع تراشي شركت هاي بزرگ، مقررات دشوار استخدام و اخراج نيروي كار و... همگي جزو اين عوامل هستند.كارشناسان معتقدند كارآفريني ديجيتال تنها يك جزء از كارآفريني نيست بلكه ساختار آينده كسب و كارهاي كوچك و متوسط را در دهه هاي آينده تحت تاثير قرار خواهد داد و از هم اكنون افزايش تاثير آن آغاز شده است.
الگوهاي تجارت ديجيتال
1- واسطه گري: در اين الگو يك شركت خريدار و فروشنده را گردهم مي آورند و انجام مبادله را تسهيل مي كند. اين الگو خود به سه زير مجموعه يعني B2B يا شركت با شركت، B2C يا شركت با مشتري و C2C يا مشتري با مشتري تقسيم مي شود.
2- تبليغات: در اين نوع كارآفريني ديجيتال، يك شركت بخشي از فضاي سايت خود را به آگهي دهنده مي فروشد و در مقابل مقداري پول دريافت مي كند. اشكال مختلف دريافت پول عبارت هستند از: پرداخت به ازاء هر كليك يا (CPC)، پرداخت به ازاء هر خريد CPI. شركت هايي نظير گوگل و ياهو در اين حوزه بسيار فعال هستند. آن ها حتي براي خريد بخشي از فضاي ديگر سايت هاي پربيننده به صاحبان آن سايت ها پول پرداخت مي كنند.
3- فروش اطلاعات: در اين الگو يك شركت به جمع آوري، پردازش و فروش اطلاعات در زمينه هاي مختلف از جمله مشتري ها، مصرف، شاخص هاي اقتصادي، رفتارهاي توليد و خريد جوامع مختلف، تحليل هاي اقتصادي و تجاري صنايع و بخش هاي گوناگون و ... به شركت هاي ديگر مي پردازد. شركت هاي استفاده كننده از اين اطلاعات عموما توليدكننده كالا يا خدماتي هستند و مايلند درباره بازار هدف خود و رفتار مشتري هاي بالقوه اطلاعات داشته باشند.
4- فروش كالا و خدمات: در اين شكل يك شركت كالا يا خدمات خود يا شركتي ديگر را درسايت خود براي فروش ارايه مي كند. اين شركت هاي خرده فروش اينترنتي ممكن است داراي فروشگاه فيزيكي باشند يا به طور كامل فقط در اينترنت فعاليت كنند. همچنين كالاها و خدمات ممكن است همراه با قيمت مشخص باشند يا قيمت آن ها از طريق مناقصه تعيين شود.
فرصت هاي ديجيتال
دنياي ديجيتال امكان داشتن تيم هاي مجازي را در حالي كه هيچ جلسه اي در مكاني واقعي برگزار نمي شود، به وجود آورده است با استفاده از ابزارهاي تكنولوژي اطلاعات و ارتباطات مي توان جلسه اي بين افراد از نقاط مختلف جهان برگزار كرد. نكته جالب توجه براي كارآفرين ها اين است كه راه انداختن كسب و كارها در الگوهاي بالا به سرمايه اوليه اندكي نياز دارد زيرا هزينه خدمات به مشتري كم تر است، به فروشگاه يا مركزي براي فروش كالا يا خدمات نيازي نيست، مراحل دريافت مجوز فعاليت كم تر از كارآفريني هاي سنتي است، هزينه توزيع محصولات كم تر است و به راحتي مي توان انجام برخي كارها را به افراد يا شركت هاي ديگر سپرد. همچنين صاحبان كسب و كارهاي ديجيتال مي توانند با نظارت سريع بر قيمت ها، خدمات و كالاهاي خود را با قيمت هاي مناسب و سازگار با بازار تعيين كنند.
توزيع ديجيتال
در كسب و كار ديجيتال نيز شبيه كسب و كارهاي ديگر كالا و خدمات توليد و فروخته مي شود. اما در شكل ديجيتال توزيع با هزينه پايين و با اعلام سفارش خريدار در هر لحظه از شبانه روز بدون مراجعه مشتري به محلي خاص صورت مي گيرد.
همين ويژگي باعث مي شود نه تنها زمان ارايه خدمات بسيار طولاني تر باشد بلكه مشتري در حداقل زمان به اطلاعات كامل تمام كالاها و خدمات مورد نياز خود دست پيدا كند. صاحبان كسب و كارهاي ديجيتال با اعلام ميزان مطلوبيت هر كالا يا خدمت به شكل آمار فروش، مشتري را در انتخاب ياري مي رسانند.
بازار ديجيتال
بازارهاي ديجيتال از چند جهت با بازارهاي سنتي تفاوت دارند. در يك بازار ديجيتال قيمت ها به راحتي و به سرعت تغيير مي كنند كه اين امر به بالا رفتن كشش قيمت و پايين آمدن قيمت ها منجر مي شود. همچنين در اين بازارها يكي از نگراني هاي عمده كارآفرين ها يعني هزينه بالاي ورود به بازار از ميان مي رود. نكته بسيار مهم در مورد بازارهاي ديجيتال اين است كه در آن ها مشكل دسترسي نابرابر به اطلاعات قيمت و كالا وجود ندارد زيرا خريدارها و فروشندگان به شكلي يكسان از بازار اطلاعات كسب مي كنند. همين عامل به كاهش قيمت ها منجر مي شود و اجازه نمي دهد برخي شركت ها به اعمال انحصار بپردازند و قيمت ها را به دلخواه خود تعيين كنند.
محتواي ديجيتال
نوع محتواي بازار ديجيتالي با محتوا در بازارهاي سنتي و فيزيكي متفاوت است. در بازار ديجيتال محتوا به شكل خاص براي تامين نيازهاي مشخص مصرف كننده و مشتري تهيه و ارايه مي شود. امكان جست وجو در حداقل زمان در تعداد زيادي پايگاه اينترنتي اطلاعات كاملا مشخص و متنوعي در اختيار متقاضي قرار مي دهد. ويژگي ديگر محتواي ديجيتال، هزينه پايين توليد و انتشار آن است. همچنين به سبب گستردگي بي نظير مخاطبان امكان فروش در بازار ديجيتال به هيچ وجه با بازارهاي سنتي قابل مقايسه نيست.
در حال حاضر كشورهاي توسعه يافته با درك اهميت اين ابزار رو به گسترش و ظرفيت هاي بي شمار آن در توسعه كارآفريني و افزايش اشتغال، بودجه هايي معادل دو تا چهار درصد توليد ناخالص داخلي خود را صرف امور پژوهش و توسعه مي كنند. نتيجه اين توجه به كارآفريني ديجيتال، افزايش اشتغال، ايجاد تعادل اقتصادي در جامعه، رشد رقابت پذيري محصولات و كالاهاي و در نهايت توانايي شكل دهي به ساختارهاي كلان اقتصادي جهان است. اين در حالي است كه در كشورهاي در حال توسعه يا توسعه نيافته، از ظرفيت هاي موجود در فناوري هاي جديد ارتباطات و اطلاعات كم ترين استفاده مي شود.اكوسيستم تجارت ديجيتال در كشورهاي در حال توسعه يك كسب و كار شبيه يك انسان يا درخت به تنهايي قادر به ادامه حيات نيست. كسب و كارها نيز بايد در مجموعه هاي بزرگ تر يا اكوسيستم هاي اقتصادي به حيات خود ادامه دهند. كشاورزي نه تنها به وجود زمين بلكه زيرساخت هاي مختلف از جمله جاده، وسايل حمل و نقل و توزيع، ماشين آلات كشاورزي و... وابسته است. به طور خلاصه اين مجموعه از عوامل اكوسيستم تجارت كشاورزي را تشكيل مي دهد. به طور مشابه اكوسيستم هاي تجارت ديجيتال نيز به مجموعه اي از عوامل مكمل و حمايتي نياز دارند. اما در كشورهاي در حال توسعه انواع موانع و نيز فقدان عوامل مكمل و حمايتگر باعث رشد ناكافي كسب و كارهاي خصوصي به ويژه كارآفريني ديجيتال شده است. دراين كشورها دولت ها در ظاهر اقداماتي را آغاز كرده اند اما كارايي اقدامات ياد شده پايين است زيرا عناصر اوليه براي رشد بخش خصوصي مهيا نيست.
براي مثال دركشور غنا، دولت با حمايت تعدادي از شركت هاي خارجي شبكه اينترنت را راه اندازي كرده است اما امكانات اوليه استفاده از اين شبكه از جمله برق، اينترنت پهن باند، ابزارها و امكانات مالي براي مبادلات ديجيتال و تجارت الكترونيك به هيچ وجه آماده نيست بنابراين از ظرفيت اينترنت و سرمايه گذاري صورت گرفته براي آن به طوركامل استفاده نمي شود.
از سوي ديگر در برخي كشورهاي در حال توسعه دولت ها مقررات ضروري را براي انجام آسان تجارت و كسب و كار ديجيتال تدوين نكرده اند و اصولا استراتژي مشخصي براي تسهيل اين شاخه از كارآفريني ندارند. به همين دليل ورود به اين حوزه براي كارآفرين ها با ابهام هاي مختلف و ريسك بالا همراه است. نكته ديگر اين كه اقتصادهاي درحال توسعه داراي اكوسيستم اقتصادي خاص خود هستند كه اتفاقا بسيار جاافتاده و پر ريشه است. در آن دسته از كشور هاي در حال توسعه كه فاقد حاكميت مستحكم قانون هستند، كارآفرين هاي ديجيتال با محدوديت هاي قانوني متعدد رو به رو هستند. تعويق صدور مجوز فعاليت، مانع تراشي شركت هاي بزرگ، مقررات دشوار استخدام و اخراج نيروي كار و... همگي جزو اين عوامل هستند.كارشناسان معتقدند كارآفريني ديجيتال تنها يك جزء از كارآفريني نيست بلكه ساختار آينده كسب و كارهاي كوچك و متوسط را در دهه هاي آينده تحت تاثير قرار خواهد داد و از هم اكنون افزايش تاثير آن آغاز شده است.
كارآفريني ديجيتال، روند غالب دهه‌هاي آينده