مطابق قانون کار، هر کارمندی می‌تواند از تعداد روز مشخصی برای دور بودن از محیط کار در ماه و سال استفاده کند. در واقع این حق برای تمام کارمندان محفوظ است و بسیاری از کارمندان به دنبال شرکت‌هایی هستند که تمام مدل‌های مرخصی را به کارکنان خود ارائه می‌دهند. بله درست است، انواع مرخصی کارمندان؛ مرخصی کارمندان با توجه به شرایط و نیاز شامل انواع مرخصی می‌شود که در این مقاله قصد داریم تا آنها را به شما معرفی کنیم و بگوییم که به چه کسانی تعلق می‌گیرد.
مرخصی چیست؟
مرخصی به دوری کارمند از محیط کار و تحت شرایط خاص غیر از روزهای تعطیل گفته می‌شود و به طور کلی، توسط کارمند درخواست می‌شود تا شرایط خاصی را که در زندگی کارمند رخ می‌دهد را پوشش دهد.
افرادی که به صورت روزمزد یا ساعتی کار شامل قانون دریافت مرخصی نمی‌شوند. افراد پاره وقت و فریلنسر نیز شامل دریافت مرخصی نمی‌شوند، چرا که قرارداد آنها طبق قانون وزارت کار تنظیم نشده است و ساعت و زمان کار آنها دست خودشان است. اما نکته مهم درباره مرخصی این است که کارمندان می‌توانند در صورت عدم استفاده از مرخصی خود میزان آن را محاسبه کنند و مبلغ آن را در حقوق خود دریافت کنند. البته این حالت بایدها و نبایدهای خاص خود را دارد و نحوه محاسبه آن نیز قانون خود را دارد.
حتماً بخوانید: کارآموزی چیست؟ چطور بهترین بهره را از آن ببریم؟
نحوه محاسبه مانده مرخصی
هر شرکتی برای محاسبه میزان مرخصی کارمندان از روش و ابزار خاصی استفاده می‌کند، اما در نهایت این محاسبه برای هر کدام از انواع مرخصی‌ها یک قانون دارد که تمام شرکت‌ها باید طبق آن قانون این کار را انجام دهند.
به همین خاطر فرمول خاصی برای تمام مرخصی‌ها وجود ندارد و کارمندان نمی‌توانند این کار را به تنهایی انجام دهند. اما در مورد مرخصی استحقاقی این امکان برای شما فراهم است که میزان مانده مرخصی را محاسبه کنید و آن را به عدد و رقم در حقوق خود تبدیل کنید.
شما برای اینکه بتوانید محاسبات مربوط به حقوق و دستمزد و همچنین مانده مرخصی را به آسانی انجام دهید، می‌توانید به ماشین حساب های ایران سلری مراجعه کنید. در این ماشین حساب‌ها می‌توانید حساب دقیق موارد مهمی مانند حقوق خالص و ناخالص، عیدی، سنوات و بازخرید مرخصی یا همان مانده مرخصی را به دست آورید.
انواع مرخصی در قانون کار
بسیاری از افراد در زمان استخدام به خوبی درباره نوع و نحوه گرفتن مرخصی تحقیق نمی‌کنند و به همین خاطر نمی‌توانند از این حق خود در زمان مناسب آن استفاده کنند. مرخصی برای هر کارمند انواع مختلف دارد و هر کدام در شرایط خاص خود مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع مرخصی طبق قانون کار به شرح زیر است.
مرخصی استحقاقی
مرخصی سالانه یا مرخصی استحقاقی به روزهایی از سال گفته می‌شود که کارمند می‌تواند در محل کار حاضر نشود و در ازای این غیبت نیز مبلغی از حقوق او کسر نشود. این مدل مرخصی یکی از انواع مرخصی است که در تمام کشورها متداول است و تمام کارمندان در دنیا این مدل مرخصی را در قرارداد کاری خود دارند. در قانون کار، برای هر کارمند در هر ماه ۲.۵ روز مرخصی در نظر گرفته شده است که این مرخصی برای شرایط عادی است. به صورت کلی هر کارمند می‌تواند در سال معادل ۲۶ روز مرخصی استحقاقی (با احتساب ۴ روز جمعه ۳۰ روز می‌شود) داشته باشد که مدت زمان ساعتی آن نیز ۱۹۲ ساعت خواهد بود. این تمام تعریفی است که می‌توان از مرخصی استحقاقی داشت که در تمام شرکت‌ها لازم الاجرا است.
البته که میزان این مدل مرخصی در برخی شرکت‌ها متفاوت است و ممکن است شرکتی به جای ۲.۵ روز ۱.۵ روز مرخصی در ماه برای کارمندان خود در نظر بگیرد. این کاملا به کارفرما و نظر و سیاست شرکت او بستگی دارد. مرخصی استحقاقی نکات دیگری نیز دارد که این نکات عبارت‌اند از:
تعطیلات رسمی کشور و همچنین ۱۱ اردیبهشت که روز کارگر است، در میان روزهای تعطیل هر کارمندی به شمار می‌آید که کارفرما در این روزها نمی‌تواند کارمند را وادار به کار کند (مگر مواقع خاص و در ازای پرداخت اضافه کاری). این روزها جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد.
هر کارگر و یا کارمندی می‌تواند تنها روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند.
در ماده ۷۱ قانون کار عنوان شده است که در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، تمام مطالبات کارمند در مورد مرخصی یا به خود او و یا به ورثه او پرداخت می‌شود.
حتماً بخوانید: ۱۲ نکته طلایی در مدیریت منابع انسانی برای مدیران تازه‌کار
استعفا و همچنین ترک کردن کار باعث می‌شود که مطالبات باقی ماند از مرخصی به او تعلق نگیرد.
مرخصی کارگران برای کمتر از یکسال کار، به نسبت مدت کار آنها محاسبه می‌شود.
در مورد میزان مرخصی روز پنجشنبه و میزان ساعت کار پرسنل در این روز، کارفرما و سیاست‌های شرکت او تصمیم گیرنده است.
مرخصی در روز پنجشنبه ۴ ساعت در نظر گرفته می‌شود.
در صورت عدم توافق بین کارمند و کارفرما بر سر مرخصی، اداره کار و امور اجتماعی محل نظر نهایی را اعلام می‌کند.
در ماده ۶۹ مشخص شده است که در صورت تنظیم مرخصی، امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران (برای سه ماه آخر هر سال و برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار) در روزهای سال وجود دارد.
مرخصی ساعتی
مرخصی ساعتی جزئی از مرخصی استحقاقی به شمار می‌آید و افراد می‌توانند به جای گرفتن یک روز کامل مرخصی، آن را به ساعت‌های کمتر تبدیل کنند و از آن برای انجام کارهای خود در روز استفاده کنند. میزان ساعت مجاز برای گرفتن این نوع مرخصی در شرکت‌ها متفاوت است، اما در حالت کلی اگر میزان آن به ۸ ساعت برسد، یک روز کامل مرخصی برای شما محاسبه می‌شود. اما، اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه شود، مرخصی استفاده شده شامل مرخصی بدون حقوق و کسر از کار خواهد شد و حتی کارفرما می‌تواند برای کارمند و در آن زمان و ساعت بیمه نیز پرداخت نکند.
مرخصی بین تعطیلی
این مدل مرخصی نیز در میان مرخصی‌های استحقاقی به شمار می‌آید که کارمند می‌تواند از این نوع مرخصی نیز استفاده کند. در صورتی که روزهای تعطیل رسمی پشت سر هم باشند و یک روز میان آنها تعطیل نباشد، کارمند می‌تواند آن یک روز را نیز مرخصی بگیرد و از مرخصی‌های استحقاقی خود استفاده کند.
مرخصی استعلاجی
یکی دیگر از انواع مرخصی در قانون کار، مرخصی استعلاجی است که در صورت بیماری و مشکلات سلامتی به کارمند داده می‌شود. البته این نوع مرخصی باید به تأیید سازمان تامین اجتماعی برسد و یکی از شروط قبول آن همین تأییده است. در مورد میزان و تعداد روزهای استفاده شده برای مرخصی استعلاجی هیچ محدودیتی وجود ندارد و مدت آن منوط به تشخیص و تجویز پزشک معالج است. البته هر پزشکی نیز نمی‌تواند این تشخیص و تجویز را انجام دهد و تعداد روزهای این نوع مرخصی باید مطابق با قوانین و موازین تأمین اجتماعی باشد و همچنین مدت زمان آن را پزشک مورد تأیید این سازمان تعیین کند. به این ترتیب کارمند هم حقوق و دستمزد مشخص شده خود (۷۵ درصد حقوق و دستمزد روزانه بدون احتساب اضافه کاری معمول) را به صورت کامل دریافت خواهد و هم روزهای مرخصی جزء سابقه‌ی کاری او محاسبه خواهد شد.
در مورد میزان و حد این مدل مرخصی مشخص شده است که نهایت ۴ ماه می‌توان آن را تمدید کرد و اگر بیماری کارمند درمان نداشته باشد و یا صعب العلاج باشد، سازمان تأمین اجتماعی کارگر را بازنشسته می‌کند.
پرداخت حقوق کارگر پس از گذراندن مدت زمان مرخصی استعلاجی نیز منوط بر این است که کارمند پس از بیماری و گذراندن دوره مرخصی خود، با مدارک به سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کند و این سازمان مدارک و بیماری او را تأیید کند.
اما این مدل مرخصی شامل حالت دیگری نیز می‌شود که در آن فرد کارمند در محل کار دچار حادثه می‌شود. در این حالت حقوق فرد به جای ۷۵ درصد حقوق روزانه به ۱۰۰ درصد می‌رسد و کارفرما علاوه بر پرداخت ۱۰۰ درصدی دستمزد کارمند، باید حق بیمه او را نیز پرداخت کند. در نهایت نیز روزهای مرخصی کارمند، جزء سابقه کاری او محاسبه خواهند شد.
برای استفاده از این نوع مرخصی باید فرم حادثه را حداکثر ظرف ۳ روز بعد از وقوع حادثه برای سازمان تأمین اجتماعی ارسال کنید. همچنین، پس از پایان زمان مرخصی نیز باید تمام مدارک خود را برای این سازمان ارسال کنید تا تمامی مراحل قانونی آن تمام و کمال انجام شود.
مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق زمانی استفاده می‌شود که مرخصی تحت پوشش هیچ یک از انواع مرخصی مانند مرخصی استعلاجی، مرخصی با حقوق، مرخصی تعطیلات نباشد. مدت زمان مشخص شده برای این مدل مرخصی حداکثر ۲ سال است. در این حالت کارمند و قرارداد کاری او به حالت تعلیق در می‌آید و پس از گذراندن مرخصی به کار خود بازمی‌گردد.
حتماً بخوانید: فرآیند استخدام نیروی انسانی چیست؟
مرخصی بدون حقوق، پرداخت حقوق و دستمزد کارمند را شامل نمی‌شود، اما این تضمین را به کارمند می‌دهد که در زمان غیبت او جایگاه و کار او تضمین شده باشد و بتواند سر کارش بازگردد.
به عنوان مثال، تصور کنید که فرزند شما تازه متولد شده است و شما به عنوان پدر او توانایی حضور در شرکت را ندارید و زمان مرخصی تولد کودک شما نیز به پایان رسیده است. در این حال است که می‌توانید سراغ مرخصی بدون حقوق بروید و از این مزیت کاری خود استفاده کنید تا در کنار نوزاد و خانواده خود باشید و از شغل خود نیز مطمئن باشید.
موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل گرفتاری و مشکلات خانوادگی، تحصیل، امور شخصی، سفرهای طولانی، گذراندن دوره آموزشی و مواردی از این دست می‌شود. در این موارد مرخصی بدون حقوق برای تحصیل می‌تواند تا دو سال دیگر نیز تمدید شود.
مرخصی ازدواج و مرخصی فوت اقوام درجه یک
همان‌طور که در ماده ۷۳ قانون کار آمده، کارمندان می‌توانند در صورت ازدواج از ۳ روز مرخصی با حقوق استفاده کنند. این مدل مرخصی و همچنین تعداد روزهای آن برای مواردی مانند فوت همسر، پدر و مادر و فرزندان نیز محاسبه می‌شود که در مورد فوت نام این مدل مرخصی در قانون کار مرخصی فوت اقوام درجه است.
این مدل مرخصی جدای از ۲۶ روز مرخصی استحقاقی است و افراد می‌توانند ۳ روز را برای این اتفاقات در زندگی خود مرخصی بگیرند. همچنین نمی‌توان این مدل مرخصی را به زمان دیگری منتقل کرد و تنها می‌توان در زمان وقوع این اتفاقات، از این مرخصی استفاده کرد.
مرخصی زایمان
خانم‌هایی که قرار است زایمان داشته باشند، می‌توانند از ۹ ماه مرخصی زایمان استفاده کنند. البته میزان این مدل مرخصی در برخی از شرکت‌ها ۶ ماه است که این مدت زمان قبل از ۹ ماه مرخصی است که در سال ۹۲ تصویب شده است. در ماده ۶۷ قانون آمده است که این مدت زمان مشخص شده برای مرخصی خانم‌ها، به عنوان سابقه کار آنها محاسبه می‌شودو کارفرما همچنین باید بیمه کارمند خانم خود را نیز رد کند.
حقوق کارمندان خانم در این مدت زمان توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود و همچنین وی پس از گذراندن دوران مرخصی خود می‌تواند با ارائه مدارک به سازمان تأمین اجتماع، به کار خود برگردد.
پدرها و کارمندان آقا نیز در این زمان، دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) دارند که در زمان تولد کودک خود می‌توانند از آن استفاده کنند. البته این مرخصی نیز به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه نمی‌شود.
مرخصی حج
هر کارمند به منظور ادای فریضه حج واجب، می‌تواند در طول مدت زمان کاری خود یک ماه را مرخصی استحقاقی دریافت کند. ماده ۶۷ قانون کار می‌گوید:
هر کارگر حق دارد در تمام مدت کار خود تنها برای یک نوبت به منظور ادای فریضه حج واجب تمتع یک ماه مرخصی حج بگیرد.
۳۰ روز مرخصی حج تحت عنوان مرخصی استحقاقی به فرد داده می‌شود و اگر کارمند به اندازه ۳۰ روز مرخصی نداشته باشد، این روزها برای او مرخصی بدون حقوق رد خواهد شد.
مرخصی پاس شیر
ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر به مادران این اجازه را می‌دهد که برای مدت دو سال و به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی برای شیر دادن به کودک خود استفاده کند. در قانون ذکر شده است که اگر مادری فرزندان دوقلو داشته باشد، مدت زمان مرخصی او دو برابر خواهد شد. همچنین زمان مرخصی پاس شیر نیز طبق قانون کار، می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری باشد.
