تعادل کار و زندگی در عصر اضافه کاری

پیش می‌آید که کار کردن اضافه اجتناب‌ناپذیر شود: مثلاً زمانی که به یک مهلت مهم نزدیک می‌شوید یا قراردادی در آستانه‌ی نهایی شدن است؛ وقتی همکارتان در مرخصی است و مسئولیت انجام کارهای او بر عهده‌ی شماست؛ یا حتی در فصل‌های شلوغ کاری که برای رسیدن تیم به سهمیه، نیاز به همکاری همگانی باشد.

اما وقتی کار کردن اضافه به یک روال عادی تبدیل می‌شه، لازمه که زیر سوال ببرید آیا این ساعت‌های اضافی واقعا ارزشش رو دارن، یا اینکه فقط باعث فرسودگی شغلی و احساس کم‌ارزشی در شما می‌شن.

اگر توی باتلاق کار اضافه گیر کرده‌اید، لازمه که جوانب مثبت و منفی افزایش ساعت کاری رو بسنجید. در ادامه، در مورد این موارد با جزئیات بیشتری صحبت می‌کنیم و همچنین بررسی می‌کنیم که قانون در مورد کار اجباری اضافه و جبران اون چی میگه تا بدونید حقوق‌تون چیه. 

اضافه کاری چیست؟

اضافه کاری یعنی اینکه شما بیشتر از ساعت‌هایی که قراردادتون مشخص کرده، کار کنید. مثلا اگه توافق شما با کارفرما اینه که در هفته ۴۰ ساعت کار کنید، هر ساعتی که بیشتر از این کار کنید (چه حقوق داشته باشه چه نداشته باشه) میشه کار اضافه.

طبق قانون کار منصفانه ، همه کارمندها (به جز موارد استثنا که بعدا توضیح میدیم) باید برای کار اضافه، حقوق با اضافه ۵۰ درصد (یعنی یک و نیم برابر) نرخ ساعت کاری عادی‌شون بگیرن.

توجه داشته باشید که کارگرانی که مشاغل‌شون تحت شرایطی دیگر مثل کارگرهای راه‌آهن و راننده‌های کامیون هستن، از پوشش این قانون مستثنی هستن.

چرا ممکنه از شما بخوان اضافه کاری کنید؟

کارفرماها دلایل مختلفی برای درخواست اضافه کاری از اعضای تیم‌شون دارن که معمولا به سه دلیل اصلی برمی‌گرده:

•     کمبود نیروی کار: وقتی تعداد کارکنان تیم برای انجام تمام کارهای ضروری کافی نباشه، از برخی کارمندها انتظار میره که وظایف بیشتری رو پوشش بدن.
•     برآورد ضعیف زمان پروژه: گاهی نزدیک شدن به ضرب‌الاجل، تیم رو متوجه میکنه که بدون اضافه کاری، نمی‌تونن کار رو به موقع تموم کنن.

•     تغییرات یا اتفاقات غیرمنتظره در لحظات آخر: ممکنه یه عضو تیم به طور ناگهانی مریض بشه یا یه مشتری در آخرین لحظه درخواست بازنگری کنه. تو هر صورت، یه کارمند دیگه (یا یه گروه) باید جبران این کمبود رو بکنه.
  

قوانین مربوط به اضافه کاری در ایران چیست؟

قوانین مربوط به اضافه کاری در ایران طبق قانون کار و آئین نامه های مربوطه به آن، مشخص شده است. در اینجا خلاصه ای از این قوانین ارائه می شود:

ساعت کار:

•     طبق ماده 51 قانون کار، ساعات کار در روز نباید از 8 ساعت تجاوز کند.
•     البته این 8 ساعت می تواند به صورت 7 ساعت کار در روز و 1 ساعت مرخصی بین کار باشد (ماده 52).
•     همچنین، کار در شب ها که از ساعت 22 تا 6 صبح را شامل می شود، مشمول 35 درصد افزایش مزد خواهد بود (ماده 58).

اضافه کاری:

•     طبق ماده 59 قانون کار، هر ساعتی که کارگر یا کارمند خارج از ساعات موظفی و یا در روزهای تعطیل و تعطیلات رسمی به کار اشتغال داشته باشد، اضافه کاری محسوب می شود.
•     مزد اضافه کاری 40 درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی است (ماده 60).
•     حداکثر ساعات اضافه کاری در هر ماه 120 ساعت است (ماده 61).
•     البته در برخی موارد، با مجوز از وزارت کار و امور اجتماعی، می توان تا 150 ساعت اضافه کاری در ماه انجام داد.

موارد ممنوعیت اضافه کاری:

•     اضافه کاری برای افراد زیر 15 سال و کارگران زن باردار و شیرده ممنوع است (ماده 71).
•     همچنین، کارفرمایان نمی‌توانند بدون رضایت کارگر، او را به اضافه کاری وادار کنند (ماده 62).

نکات مهم:

•     کارفرما موظف است که اضافه کاری کارگران را در دفاتر قانونی ثبت کند و رسید آن را به کارگر بدهد (ماده 63).

•     در صورت عدم پرداخت اضافه کاری، کارگر می‌تواند به مراجع حل اختلاف کار مراجعه کند و از این طریق حق خود را مطالبه کند.
  

مزایای کار کردن اضافه

اگه زیر بار کار زیادی هستین و با خودتون فکر می‌کنین که «آیا باید اضافه کاری کنم؟»، بدون شک بذارین چندتا از مزایای گذاشتن ساعت‌های اضافی رو با هم بررسی کنیم. با خوندن این نکات می‌تونین بهترین نتیجه رو برای تلاش‌های خودتون بگیرین.

۱. درآمد بیشتر

همه ما از پول بیشتر خوشمون میاد. درآمد اضافه کاری به بودجه‌تون کمک می‌کنه تا بتونین راحت‌تر قسط‌ها، هزینه‌ها و بدهی‌های کارت اعتباری یا وام رو پرداخت کنید. همچنین می‌تونین این پول رو پس‌انداز کرده و برای بازنشستگی‌تون کنار بذارین. بعضی از کارمندها ترجیح می‌دن که اضافه‌درآمد خودشون رو برای یه مسافرت آینده کنار بذارن.

البته، مراقب نحوه‌ی مدیریت مالیتون باشین. اضافه کاری همیشگی نیست، پس نباید هزینه‌هاتون رو بر اساس این درآمد موقت بالا ببرین. هدف نهایی‌تون باید ارتقاء شغلی یا پیدا کردن یه موقعیت با حقوق بالاتر باشه.

۲. پیشرفت شغلی

تو بعضی مشاغل، فقط سر وقت اومدن و درست کار کردن برای به چشم اومدن بین همکارا کافیه. اما تو محیط‌های رقابتی‌تر، گذاشتن ساعت‌های اضافه راه خوبیه برای تحت تاثیر قرار دادن مدیران بالادسته. اضافه کاری بهتون اجازه میده تا روی یه پروژه‌ خاص، تلاش بیشتری بکنین که منجر به نتایج بهتر و نشون دادن تعهد به شغل و شرکت میشه.

حالا اگه رئیس‌تون به طور خاص ازتون اضافه کاری نخواسته، زیاده‌روی نکنین. یه شرکت کوچیک شاید خوشش نیاد که هر هفته مجبور باشه اضافه کاری پرداخت کنه. به علاوه، هر شب برای کار کردن تو شرکت موندن، می‌تونه نشونه‌ی این باشه که شما مهارت‌های مدیریت زمان ضعیفی دارین.

۳. افزایش بهره‌وری

با اختصاص دادن زمان بیشتر برای تکمیل کارها، به‌طور طبیعی بهره‌وری شما هم افزایش پیدا می‌کنه. اما این همیشه به معنای کمیت (مقدار کار انجام‌شده) نیست. اگر اضافه کاری به معنای کار کردن بعد از ساعات اداری باشه، خودتون رو در محیطی آرام و بدون زنگ تلفن، ورود و خروج مشتری و رئیس‌هایی که هر پنج دقیقه مزاحمتون می‌شن، پیدا خواهید کرد.

حتی مشاغل خرده‌فروشی یا خدماتی هم می‌تونن در زمان‌هایی که رسما «سر کار» نیستید، آرامش بیشتری برای تمرکز به شما بدن. این یعنی می‌تونید در ساعتی کار کنید که فرد دیگه‌ای مسئول رسیدگی به مشتریان باشه.

اگر می‌بینید که هر شب برای استفاده از فضای آرام‌تر دیرتر می‌مونید، شاید بهتر باشه به طور کلی به شیفت کاری متفاوتی فکر کنید. با اینکه کار در شیفت شب هم سختی‌های خودش رو داره، اما یه برنامه‌ریزی زمانی کوتاه‌تر و ثابت بدون اضافه کاری، احتمالا برای سلامتی‌تون بهتر باشه.

۴. بهتر از کار کردن در شغل دوم است

یکی از مزایای اضافه کاری اینه که بهتون اجازه میده با شغلی که قبلا بهش آشنا هستین، درآمد بیشتری کسب کنین. گرفتن یه شغل دوم راه دیگه‌ایه برای اینکه بتونین درآمد بیشتری داشته باشین، اما لازمه که یه محیط جدید رو بشناسین و احتمالا مهارت‌های متفاوتی رو یاد بگیرین.

اضافه کاری معمولا به این معنیه که فقط ساعات کاریتون رو تو همون محل کار فعلیتون طولانی‌تر کنین. با یه شغل دوم، باید با دقت برنامه‌ریزی روزانه داشته باشین تا بین دو تا محل کار و خونه رفت و آمد کنین، که در نتیجه زمان بیشتری از زندگی شخصی‌تون رو می‌گیره. رفت و آمد بیشتر به معنی مصرف سوخت بیشتر (و استهلاک بیشتر ماشین‌تون) هم هست، که به هزینه‌های احتمالی لباس فرم، تجهیزات یا ابزار برای شغل دوم‌تون هم اضافه میشه.

۵. تقویت روابط با همکاران

چه اضافه کاری اجباری باشه و چه چند تا از همکارا بخوان از ساعت‌های اضافی استفاده کنن، در هر صورت زمان زیادی رو با همکاراتون می‌گذرونین. هم‌دردی کردن در مورد روزهای طولانی و همکاری برای انجام پروژه‌ها می‌تونه روابط کاری رو قوی‌تر کنه و حتی باعث بشه دوستای جدیدی پیدا کنین.

تو بعضی از مشاغل، دیر موندن یا زود اومدن به معنی هم‌زمانی با شیفت دیگه‌ایه. این می‌تونه باعث بشه همکاراتون هم لطف‌شون رو شامل‌تون بشه. مثلا اگه بتونین به سوالات بیمه همکارایی که هیچ‌وقت کارمندان منابع انسانی (شیفت ۸ تا ۵) رو نمی‌بینن، جواب بدین.

اگر بتونین به حل مشکلات مشتری که معمولا باید تا روز بعد صبر کنن، کمک کنید، همکاراتون هم قدردانی می‌کنن. حتی چند ساعت اضافه کاری، به خصوص اگه نقش سرپرستی داشته باشین، می‌تونه فاصله‌ی بین شیفت‌ها رو کم کنه و حال روحی رو بالا ببره.

معایب کار کردن اضافه

چه مشتاق افزایش ساعات کار باشین و چه فقط دستور رئیس‌تون رو اجرا کنین، پذیرفتن اضافه کاری با ریسک‌هایی همراهه. در اینجا به پنج مورد از معایب اضافه کاری که باید در نظر بگیرین اشاره می‌کنیم:

۱. تأثیر بر سلامت جسمی

شاید فکر کنید اضافه کاری کمی در دفتر کار، تأثیر زیادی نداره. اما محققان دانشگاه کلمبیا کشف کردن که فقط چند ساعت بیشتر کار بی‌تحرک در روز برای قلب مضر و به اندازه‌ی سیگار کشیدن برای سلامتی خطرناک است.

اگر مجبور به اضافه کاری هستین، سعی کنید کل مدت رو بی‌حرکت جلوی کامپیوتر ننشینین. چند دقیقه به خودتون استراحت بدین، تو محل کار قدم بزنین و جریان خون‌تون رو به راه بندازین.

از طرف دیگه، طولانی‌تر شدن ساعت کاری در مشاغل فیزیکی می‌تونه خطرات بیشتری برای سلامتی‌تون داشته باشه. خستگی و فشار بیش از حد روی عضلات می‌تونه منجر به حوادث و مصدومیت بشه. حتی اگه بابت اضافه کاری هم حقوق بگیرید، در صورتی که در نهایت مجبور باشین هزینه‌های بالای بیمارستان، مرخصی طولانی از کار و مسیر سخت بازگشت به اشتغال کامل رو متحمل بشین، ارزشش رو نخواهد داشت.

۲. آسیب به سلامت روان

بسیاری از کارمندان به دلیل حجم بالای کار و خواسته‌های رؤسای‌شان، مجبور به اضافه کاری می‌شوند. بر اساس یک نظرسنجی در سال ۲۰۰۰ از کارگران بریتانیایی، بیش از ۴۰ درصد از شرکت‌کنندگان به خاطر این تعهدات کاری اضافی، احساس استرس بیشتری می‌کردند. استرس شدید در محل کار می‌تواند منجر به بی‌خوابی، پرخوری، مصرف بیش از حد الکل، افسردگی و سایر مشکلات مربوط به سلامت روان شود.

اگر در محل کار احساس خستگی ناشی از حجم بالای مسئولیت‌ها دارید، با سرپرست خود در مورد واگذاری بخشی از کارها به بخش‌های دیگر یا استخدام نیروی کمکی صحبت کنید. اگر مدیریت یا منابع انسانی به درستی به نگرانی‌های شما رسیدگی نمی‌کنند، به دنبال شغل جایگزین باشید.

۳. لطمه به زندگی شخصی

ما بخش زیادی از زندگی‌مون رو صرف کار می‌کنیم و اضافه کاری، حتی بخش بیشتری از زمان شخصی‌مون رو می‌گیره. این به معنی خواب کمتر، زمان کمتر برای تفریح و معاشرت‌‌های اجتماعی کمتره. هر چقدر بیشتر دیر بمونین، احتمال اینکه تعادل بین کار و زندگی‌تون رو از دست بدین و زمان استراحت و تفریحی که باعث شادی و سلامت شما می‌شه رو قربانی کنین، بیشتر می‌شه.

اضافه کاری زیاد می‌تونه به روابط‌تون هم آسیب جدی وارد کنه. بر اساس مطالعه‌ای از دانشگاه کورنل، ۳۰ درصد از افراد مورد بررسی گفتن که کار کردن بیش از ۶۰ ساعت در هفته باعث «تعارضات جدی بین کار و خانواده» شده و در نتیجه، آمار طلاق هم افزایش پیدا کرده. پس سعی کنید بین کمک مالی به خانواده و بودن در کنار اونها برای حفظ روابط عاطفی قوی، تعادل برقرار کنید.

۴. نارضایتی شغلی

همه ما می‌خواهیم از کارمون بیشترین بهره رو ببریم، اما واقعا می‌شه گفت که زیادی هم خوب میشه! حتی اگه از کارتون لذت ببرین، گذروندن ۹۰ درصد از زندگی‌تون اونجا، می‌تونه حفظ شور و اشتیاق برای تک‌ تک وظایف رو سخت کنه. ممکنه در نهایت از نظر انرژی و ایده‌های خلاقانه تخلیه بشین، که باعث کاهش بهره‌وری و رکود در مسیر شغلی‌تون بشه.

اگر همه همکاراتون هم مجبور به اضافه کاری باشن، خستگی مضاعف می‌تونه منجر به ناامیدی، بحث و پایین اومدن روحیه بشه - که همه اینا باعث می‌شه کار به یه دردسر تمام‌عیار تبدیل بشه.

۵. همیشه حق اضافه کاری دریافت نمی‌کنید

پول اضافه کاری انگیزه بسیاری از کارمندان برای ماندن بعد از ساعت اداری است، اما حقیقت تلخ اینه که طبق آمار، ۵۹ درصد از کارکنان برای ساعت‌های اضافی که می‌گذارند، حقوق نمی‌گیرند. کارمندان حقوق‌بگیر اغلب بدون هیچ جبران خسارتی تا دیر وقت می‌مونن و حتی اگه رئیس‌شون بره خونه، هیچ تقدیری هم ازشون نمی‌شه.

برخی شرکت‌ها ساعات اضافه کاری رو به روزهای مرخصی بیشتری تبدیل می‌کنن. اگه به پولش احتیاجی ندارین، گرفتن مرخصی جبران‌کننده برای استراحت و گذروندن وقت با خانواده و دوستان می‌تونه یه راه حل میانه‌ی خوب باشه.

کارگران ساعتی ممکنه برای ساعات اضافی همون نرخ همیشگی رو دریافت کنن و از مزایای اضافه کاری مثل «حقوق با اضافه ۵۰ درصد» یا نرخ‌های ساعتی بالاتر برای اضافه کاری بی‌بهره باشن. درسته که با اضافه کاری نسبت به حالت عادی درآمدتون بیشتر می‌شه، اما ممکنه در نهایت برای شغلی که هیچ پتانسیل ارتقای شغلی یا مزایایی نداره، بیش از حد کار کنید.

جمع‌بندی

همون‌طور که دیدین، کار کردن اضافه کاری هم از نظر شخصی و هم از نظر حرفه‌ای مزایا و معایبی داره و قبل از اینکه موافقت کنین ساعت کاری‌تون رو افزایش بدین، لازمه که همه جوانب رو در نظر بگیرین. تو شرایطی که اضافه کاری اجباریه، اگه معایب کار از مزایای اون بیشتر باشه، شاید مجبور بشین شغل‌تون رو ترک کنین؛ اما قبلش حتما سعی کنین با کارفرمای فعلی‌تون در مورد یه توافق بهتر مذاکره کنین.

به هر حال، رسیدن به تعادل بین کار و زندگی، صرف نظر از اینکه تو کدوم مرحله از مسیر شغلی‌تون هستین، باید اولویت اصلی باشه. چون می‌تونه باعث کاهش استرس و ایجاد زمان بیشتر برای تفریح‌ها و روابطی بشه که زندگی‌تون رو غنی می‌کنه.

شما چه تجربه‌ای از کار کردن اضافه کاری دارین؟ به کارمندانی که کارفرمایان‌شون اغلب اضافه کاری ازشون می‌خوان، چه توصیه‌ای می‌کنین؟ بیاین پایین‌تر تو بخش نظرات بحث رو ادامه بدیم و بهمون بگین!

منبع: careeraddict